opisy i biografie
aforyzm


zwięzła wypowiedź zawierająca ogólną myśl filozoficzną, moralną, psychologiczną, estetyczną. Błyskotliwą formę charakteryzują środki stylistyczne znamienne dla retoryki, gł. antyteza i paradoks. Znany w literaturach orientalnych, po mistrzowsku uprawiany był przez moralistów francuskich XVII i XVIII w. (B. Pascal, Chamfort), pisarzy i filozofów niemieckich XIX w. (J.W. Goethe, F. Nietzsche), w Polsce m.in. przez A. Mickiewicza, współcześnie S.J. Leca.
opis zaczerpnięty z: Encyklopedii "WIEM"
fraszka


krótki utwór wierszowany, liryczny lub satyryczny, często oparty na anegdocie. Nazwę wprowadził w Polsce J. Kochanowski, autor licznych fraszek.
opis zaczerpnięty z: Encyklopedii "WIEM"

biografie
 
Akiba ben Josef (ok. 50-137), rabbi, wybitny uczony żydowski, tanaita. Przyczynił się do ostatecznego ustalenia kanonu Biblii hebrajskiej (Stary Testament), opowiadając się za włączeniem doń Księgi Estery (Estera) i Pieśni nad Pieśniami. Zebrał prawo ustne (Tora), tworząc podstawy Miszny. Czł. żydowskiego poselstwa do cesarza Domicjana. Odwiedzał diaspory żydowskie w Azji Mniejszej, Babilonii, na Półwyspie Arabskim, w Egipcie - m.in. po to, by ujednolicić kalendarz liturgiczny i utwierdzić Żydów w wierze. Poparł powstanie Bar Kochby, uznając jego przywódcę za Mesjasza. Aresztowany po klęsce powstańców, zginął śmiercią męczeńską. Nie pozostawił spuścizny piśmienniczej, wychował jednak wielu uczniów, m.in.: rabbich Meira, Nehemiaha, Jehudę ben Ilaja, Simona ben Jochaja.
opis zaczerpnięty z: Encyklopedii "WIEM"
Honoré de Balzac (1799-1850), pisarz francuski, ojciec powieści realistycznej. Student prawa, porzucił naukę, by oddać się literaturze. Próbował bez powodzenia dorobić się majątku jako wydawca, drukarz i właściciel odlewni czcionek. Romantyczna historia miłości pisarza łączy się z polską arystokratką, hrabiną Eweliną Hańską, z którą pisarz korespondował przez 18 lat, zanim w kilka miesięcy przed śmiercią mógł ją poślubić. Jeden z najbardziej pracowitych pisarzy w dziejach literatury, pozostawił około 100 powieści, w większości napisanych w latach 1829-1850, które złożyły się na monumentalny cykl zatyt. Komedia ludzka.
opis zaczerpnięty z: Encyklopedii "WIEM"
Albert Camus (1913-1960), francuski prozaik, eseista, publicysta, filozof. Urodzony w Algierii, studiował tam filozofię i literaturę. Pracował jako dziennikarz, był także aktorem teatru radiowego, założył wędrowny zespół teatralny. Następnie w Paryżu uczestnik ruchu oporu, współzałożyciel ruchu Combat i redaktor jej konspiracyjnego pisma. Także w pierwszych latach powojennych pracował w redakcji Combat. W 1957 otrzymał Nagrodę Nobla.
Jeden z najbardziej wpływowych intelektualistów europejskich 2. połowy XX w. Od wydanych przed wojną szkiców filozoficznych, przez Mit Syzyfa (1942, wydanie polski 1971), Człowieka zbuntowanego (1951, polskie wydanie emigracyjne 1958) po Actuelles (1958) tworzył swoją wersję laickiego egzystencjalizmu. Uważał, że przeznaczeniem człowieka jest walczyć z poczuciem absurdu egzystencji i nihilizmem za pomocą humanistycznego i twórczego buntu.
Powieści: Obcy (1942, wydanie polskie 1958), Dżuma (1947, wydanie polskie 1957), Upadek (1956, wydanie polskie 1957), zbiór nowel Wygnanie i królestwo (1957, wydanie polskie 1958). Podobną problematykę podejmują jego dramaty, np. Kaligula (1945, przekład polski w Dialogu 1956). Cechowała go trudna, nie pozbawiona pierwiastków tragicznych afirmacja życia. Inne polskie przekłady m.in. Eseje (1958), Dramaty (1987), Zaślubiny. Lato (1981).
opis zaczerpnięty z: Encyklopedii "WIEM"
Epiktet z Hierapolis we Frygii (ok. 50-130), niewolnik faworyta Nerona, wyzwolony. Poświęcił się filozofii - stoicyzmowi. Po edykcie Domicjana (ok. 95) wypędzającym filozofów z Rzymu, osiadł w Nikopolis w Epirze i tu założył szkołę filozoficzną. Eklektyk, łączył nauki stoików z cynikami. Wolność i niewola były dla niego kategoriami moralnymi, nie społecznymi. Jedynym dobrem - cnota, a wszystko inne - dobrem subiektywnym. Wierzył w przeznaczenie: prawdziwie wolnym człowiekiem jest uwolniony od namiętności mędrzec. Jego uczniowie zapisali jego nauki, m.in. Enchejridion (Podręcznik - wyciąg z pism). Podręcznik przerobiony na użytek klasztorów wpłynął na kształtowanie się chrześcijańskiego poglądu na świat.
opis zaczerpnięty z: Encyklopedii "WIEM"
Albert Einstein (1879-1955), jeden z najwybitniejszych fizyków w historii nauki. Urodzony w Niemczech (Ulm) w rodzinie żydowskiej, studiował w Zurychu, a pracę zawodową rozpoczął w Bernie jako urzędnik bankowy. Po opublikowaniu pierwszych doniosłych prac (o ruchach Browna i korpuskularnej teorii światła) został w 1909 profesorem uniwersytetu w Zurychu, następnie w Pradze, później w Pruskiej Akademii Nauk w Berlinie, a od 1933, zmuszony do emigracji po dojściu Hitlera do władzy, w Institute of Advanced Study w Princeton (USA). Opracował podstawy kwantowej teorii pola elektromagnetycznego (Einsteina prawo, Einsteina współczynniki), szczególną (1905) i ogólną (1916) teorie względności. W 1921 został laureatem Nagrody Nobla za podstawowe prace teoretyczne dotyczące natury światła. Inicjator Manhattan Project. Później pracował nad unifikacją teorii oddziaływań grawitacyjnych i elektromagnetycznych, ale bez sukcesów. Pomimo wkładu w rozwój korpuskularnej teorii światła (zjawisko fotoelektryczne) był przeciwnikiem mechaniki kwantowej, a szczególnie jej tzw. interpretacji kopenhaskiej (N. Bohr) opartej na pojęciu prawdopodobieństwa. Zgodnie z teorią względności Einsteina przestała istnieć przestrzeń trójwymiarowa, nieskończona, podobna do olbrzymiego naczynia wypełnionego rzeczami. Podobnie jak czas, zaczęła być rozumiana względnie, jako każdorazowo wyznaczona przez znajdujące się w niej i poruszające ciała. Teoria względności stała się przyczyną zmian myślenia nie tylko w naukach ścisłych, ale także przyrodniczych, w filozofii, oraz oddziałała na twórczość literacką i artystyczną XX w.
opis zaczerpnięty z: Encyklopedii "WIEM"
Maksim Gorki, właściwie Aleksiej Maksimowicz Pieszkow (1868-1936), wybitny rosyjski pisarz i działacz polityczny oraz społeczno-kulturalny.
opis zaczerpnięty z: Encyklopedii "WIEM"
Garcia Marquez Gabriel, (1928-), wybitny pisarz kolumbijski, dziennikarz. Nagroda Nobla 1982. Zaliczany do przedstawicieli tzw. realizmu magicznego. W swojej prozie stworzył fikcyjną osadę Macondo, która symbolizuje dzieje Ameryki Łacińskiej. Ukoronowaniem jego pisarstwa jest Sto lat samotności (1967, wydanie polskie 1974).
opis zaczerpnięty z: Encyklopedii "WIEM"
Giovanni Pico della Mirandola, książę (1463-1494), włoski filozof i filolog, humanista, dominikanin. Eklektyczny platończyk dążący do synkretyzmu. Stawiał sobie za cel pogodzenie filozofii greckiej i rzymskiej z kabałą, judaizmem i myślą chrześcijańską.
Głosił humanistyczną koncepcję człowieka jako mikrokosmosu, istoty wolnej, wyposażonej w siłę twórczą i możność kształtowania własnego losu. Poglądy swoje zawarł w dziele De hominis dignitate (1486).
opis zaczerpnięty z: Encyklopedii "WIEM"
Stefan Kisielewski, pseudonimy Kisiel, Teodor Klon, Tomasz Staliński (1911-1991), ojciec Wacława Kisielewskiego, polski prozaik, publicysta, krytyk muzyczny i kompozytor. Studia muzyczne i polonistyczne w Warszawie. 1932 współpraca z czasopismami Zet i Bunt młodych. Jako żołnierz Armii Krajowej uczestniczył w powstaniu warszawskim. Po 1945 w Krakowie, profesor Wyższej Szkoły Muzycznej do 1949. Związany z redakcją Tygodnika Powszechnego, na którego łamach publikował kilka cyklów felietonistycznych do 1981. Od 1957 znów w Warszawie. 1957-1965 poseł na sejm grupy Znak. Publicysta katolicki o skłonnościach do pragmatyzmu i liberalizmu. Wybór szkiców i felietonów, m.in. w zbiorach: Polityka i sztuka (1949), Rzeczy małe (1956), Opowiadania i podróże (1959), Z literackiego lamusa (1979), 100 razy głową w ścianę (Paryż 1972), Materii pomieszanie (Londyn 1973), Moje dzwony trzydziestolecia (Chicago 1978). Powieści m.in.: Sprzysiężenie (1947), Zbrodnia w dzielnicy Północnej (1948). Powieści polityczne, wydawane w Paryżu pod pseudonimem T. Staliński: Widziane z góry i Cienie w pieczarze (1971), Romans zimowy (1972), Śledztwo (1974), Ludzie z akwarium (1976), Przygoda w Warszawie (1977). Szkice, np. Gwiazdozbiór muzyczny (1958), Muzyka i mózg (1974). Przez wiele lat działacz opozycji politycznej w PRL.
opis zaczerpnięty z: Encyklopedii "WIEM"
Friedrich Nietzsche (1844-1900), filolog klasyczny, filozof, Niemiec polskiego pochodzenia (Niecki). Szczycił się tym, że jego przodkowie byli polską szlachtą. Pisał po niemiecku, ale uciekł z Niemiec. W jego twórczości można wyróżnić trzy okresy: 1) kultu sztuki, 2) kultu nauki, 3) kultu siły i indywidualności. W rozwijaniu teorii sięgał do myśli M. Stirnera, K. Darwina, H. Spencera, F.A. Langego, dzieląc z nimi upodobania do nauk szczegółowych i empirycznego myślenia. Bliska mu była filozofia starożytna: teoria przyrody Heraklita z Efezu, teoria człowieka sofistów. Z relacji Platona o poglądach Kalliklesa i Trazymacha czerpał wątki do koncepcji nadczłowieka. Rozwinął relatywistyczne teorie: poznania i wartości. Był krytykiem współczesnej mu moralności. Uporządkował na nowo systemy aksjologiczne. Inspirowany darwinizmem i filozofią A. Schopenhauera, dowodził, że poznanie ludzkie, tak jak wszystkie czynności człowieka, wypływa z potrzeb życiowych i jest im podporządkowane. Dokonując krytyki i przewartościowania systemów aksjologicznych Nietzsche podkreślał, że każdy ma taką moralność, jaką ma naturę. A ponieważ natura jest słaba lub silna, wyróżniał moralność panów i niewolników. Pierwsi cenią: dostojność, godność osobistą, stanowczość, sprawność, pewność działania, bezwzględność w osiąganiu celów. Drugich cechuje: skłonność do litości, miękkość serca, uległość, altruizm, niepewność. Uważał, że współczesnych cechuje moralność niewolników (zwyrodnienie i dekadencja). Przyczynę tego stanu rzeczy upatrywał w próbie realizacji takich założeń, jak: 1) równość, 2) wolność, 3) wpisanie w normy i prawa wartości moralnych. Postawa dionizyjska była dla Nietzsego ważniejszą od doskonałości. Dionizos był dla niego symbolem życia jako najwyższego dobra. Bóg na krzyżu - symbolem ofiary z życia dla innych dóbr. To uczynienie z życia środka zamiast celu, bez względu na wartość domniemanego dobra, było dla Nietzschego nie do zaakceptowania. Nietzsche stał się "urzędowym" filozofem, dostarczając J.N. Goebbelsowi i A. Hitlerowi sofizmatów obcych nietzscheańskiemu duchowi. Dorobek filozoficzny Nietzschego jest bardzo obszerny i należą do niego m.in.: Narodziny tragedii (Die Geburt der Tragödie..., 1869). Niewczesne rozważania (Unzeitgemässe Betrachtungen, 1870-1872), Ludzkie, arcyludzkie (Menschliches, Allzumenschliches, 1878), Jutrzenka (Morgenröte, 1881), Wiedza radosna (Fröhliche Wissenschaft, 1882), Tako rzecze Zaratustra (Also sprach Zarathustra, 1883-1884), Poza dobrem i złem (Jenseits von Gut und Böse, 1886), Z genealogii moralności (Zur Genealogie der Moral, 1887) i wydane pośmiertnie Ecce homo (1908).
opis zaczerpnięty z: Encyklopedii "WIEM"
François de La Rochefoucauld, książę (1613-1680), francuski pisarz. Przebywał na dworze królów Ludwika XIII i Ludwika XIV, prowadząc burzliwe życie wojskowego i angażującego się w spiski polityka, co opisał w pamiętnikach Mémoires... (1662). Po klęsce Frondy, za którą się opowiedział, zrezygnował z kariery politycznej.
Europejską sławę przyniosły mu Maksymy i rozważania moralne (1665, wydanie polskie pt. Prawidła i uwagi moralne 1788, nowy wybór 1977) - zbiór aforyzmów, pomnażanych w kolejnych wydaniach do liczby ponad 500.
Sceptyk, a nawet pesymista, zbliżył się do oświeceniowego libertynizmu, odrzucając sztywne nakazy moralności na rzecz etyki świeckiej.
opis zaczerpnięty z: Encyklopedii "WIEM"
Antoine de Saint-Exupéry (1900-1944), francuski pisarz. Studiował architekturę w École des Beaux-Arts. 1921-1923 służył w lotnictwie wojskowym, następnie był pilotem lotnictwa cywilnego, m.in. linii Francja-Afryka oraz w Ameryce Południowej. Podczas wojny domowej w Hiszpanii korespondent prasy francuskiej. 1940-1943 przebywał w Ameryce. Zginął podczas lotu wywiadowczego w czasie II wojny światowej. W V 2000 na dnie Morza Śródziemnego u wybrzeży Marsylii został odnaleziony wrak jego samolotu.
W prozie opartej głównie na wątkach autobiograficznych, należącej do klasyki literatury współczesnej, głosił braterstwo wszystkich ludzi, potrzebę odwagi, prawości i moralnego obowiązku. Autor Nocnego lotu (1931, wydanie polskie 1933), Ziemi, planety ludzi (1939, I wydanie polskie pt. Ziemia - ojczyzna ludzi 1957), opowieści poetyckiej Mały Książę (1943, wydanie polskie 1958). Wydania pośmiertne: zbiór obserwacji i refleksji Twierdza (1948, wydanie polskie 1985), Carnets (1953), Lettres de jeunesse 1923-1931 (1953). Także polski wybór Aforyzmy (1980).
opis zaczerpnięty z: Encyklopedii "WIEM"
Bernard George Shaw (1856-1950), angielski pisarz pochodzenia irlandzkiego. Laureat Nagrody Nobla 1925. Współtwórca (1884) i działacz reformistyczno-socjalistycznej organizacji Fabian Society. 1876 osiadł w Londynie, gdzie pracował jako dziennikarz, pianista i urzędnik. Zwolennik i propagator realistycznego oraz społecznie zaangażowanego teatru, szczególnie dramaturgii H. Ibsena. Napisał 53 sztuki teatralne, głównie komedie wyśmiewające mieszczańską moralność i obyczajowość, np.: Szczygli zaułek (1892, wystawienie polskie 1908), Profesja pani Warren (1902, wystawienie polskie 1904), Major Barbara (1905, wystawienie polskie 1910), Pigmalion (1913, wystawienie polskie 1914), Wielki kram (1929, polska prapremiera światowa 1929). Także m.in. dramaty o bohaterstwie: Uczeń diabła (1897, wystawienie polskie 1903), Święta Joanna (1923, wystawienie polskie 1924). Był jednym z odnowicieli teatru współczesnego, cenionym w świecie m.in. za błyskotliwy, kpiarski dowcip.
opis zaczerpnięty z: Encyklopedii "WIEM"
William Shakespeare (1564-1616), angielski dramaturg, poeta, aktor. Niewiele wiadomo o początkach jego życia i twórczości. Dokonana rekonstrukcja biografii jest niekompletna, często hipotetyczna. Urodził się w miasteczku Stratford-on-Avon. Jego ojciec był rękawicznikiem sprawującym urzędy miejskie, matka wywodziła się ze szlacheckiej rodziny katolickiej. Prawdopodobnie od ok. 1581 Shakespeare gościł w domach A. Houghtona w Lea Hall i T. Hesketha w Ruffordzie, mecenasów zespołów teatralnych. Przyjmuje się, iż tam po raz pierwszy zetknął się z teatrem. Ok. 1588 przybył do Londynu, gdzie pozostał do 1610. Początkowo był aktorem i autorem scenicznych przeróbek. Pierwsze poematy, dedykowane hr. Southamptonowi, Wenus i Adonis (1593) oraz Lukrecja (1594), przyniosły mu uznanie w kręgach dworskich.
W 1594 związał się z trupą teatralną Sług Lorda Szambelana, która od 1599 wszystkie sztuki wystawiała we własnym teatrze The Globe, później w Blackfriars Theatre. Po śmierci Elżbiety I w 1603 trupa, nad którą mecenat objął Jakub I, przyjęła nazwę Sług Królewskich. W 1596 Shakespeare uzyskał tytuł szlachecki. Do naszych czasów nie przetrwał ani jeden rękopis Shakespeare'a. Za życia twórcy ukazało się tylko 7 sztuk w niedokładnym wydaniu pirackim (tzw. Bad Quartos) oraz 14 w części pokrywających się z nimi utworów autoryzowanych (tzw. Good Quartos), które były najprawdopodobniej reakcją na podrobione wersje pirackie.
Członkowie trupy Sług Lorda Szambelana opracowali na kanwie manuskryptów i częściowo na podstawie Good Quartos 36 sztuk Shakespeare'a wydanych w 1623 (tzw. Pierwsze Folio). Edycja ta ustaliła kanon utworów Shakespeare'a, stała się podstawą wszystkich późniejszych wydań. Ostatecznie przyjmuje się, iż Shakespeare jest autorem 37 sztuk (o nie do końca ustalonej chronologii), które dzieli się na: kroniki historyczne, związane z dziejami Anglii (Henryk VI, Ryszard III, obie 1590-93; Ryszard II, 1595; Henryk IV, 1596-98; Henryk V, 1599), tragedie (Romeo i Julia, 1595; Hamlet, 1601; Otello, 1604; Król Lear, 1606; Makbet, 1606; Antoniusz i Kleopatra, 1607) i komedie (Stracone zachody miłości, 1594; Poskromienie złośnicy, 1594; Sen nocy letniej, 1595; Jak wam się podoba, 1599-1600; Wesołe kumoszki z Windsoru, 1602; Wieczór Trzech Króli, 1602; Burza, 1611).
Shakespeare jest także autorem cyklu 154 sonetów (1609) uznawanych za perełki angielskiej liryki. Twórczość Shakespeare'a, który nawiązywał do Seneki Młodszego, Plauta, Plutarcha, do średniowiecznych kronik, początkowo wśród współczesnych mu była wysoko ceniona, jednak z czasem zaczęto wysuwać przeciw twórcy oskarżenia o prostactwo i łamanie klasycznych reguł. Od romantyzmu do dzisiaj uznaje się Shakespeare'a za najwybitniejszego dramaturga literatury światowej, którego twórczość znacząco wpłynęła na kształtowanie się nowożytnego teatru europejskiego. Życie i dzieło Shakespeare'a stały się inspiracją dla J. Maddena, który w 1998 nakręcił film Zakochany Szekspir.
opis zaczerpnięty z: Encyklopedii "WIEM"
Antoni Słonimski, pseudonim Pro-rok (1895-1976), polski poeta, dramatopisarz, prozaik, satyryk, krytyk teatralny. Współtwórca grupy poetyckiej Skamander. Ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Warszawie, studiował także malarstwo w Monachium. Współpracował jako rysownik (1913-1919) z satyrycznym tygodnikiem Sowizdrzał. Debiutował jako poeta 1913 na łamach czasopisma Złoty Róg. 1918 inicjator i współzałożyciel pisma Skamander. 1920-1924 redaktor dziennika Kurier Polski, 1924-1939 stały współpracownik tygodnika Wiadomości Literackie, m.in. autor recenzji teatralnych, felietonu Kronika tygodniowa (od 1927) oraz żartobliwych recenzji Książki najgorsze (1925-1926). Po wybuchu II wojny światowej przebywał 1939-1940 w Paryżu, 1941-1951 w Wielkiej Brytanii, gdzie 1942-1946 redagował miesięcznik Nowa Polska. 1948-1951 dyrektor Instytutu Kultury Polskiej w Londynie. 1946-1948 kierownik Sekcji Literatury UNESCO. Po powrocie do kraju 1951 pełnił w latach 1956-1969 funkcję prezesa Zarządu Głównego Związku Literatów Polskich. Opublikował m.in. zbiory wierszy: Sonety (1918), Parada (1920), Godzina poezji (1923), Z dalekiej podróży (1926), Okno bez krat (1935), Alarm (Londyn 1940), Wiek klęski (1945), Nowe wiersze (1959), Wiersze 1958-1963 (1963), 138 wierszy (1973). W swojej poezji łączył (zwłaszcza w początkowym okresie) parnasizm z romantyzmem i ekspresjonizmem, prezentując - zgodnie z programem Skamandra - życie "szarego człowieka". W głośnych felietonach popierał liberalizm, racjonalizm i demokrację, ostro sprzeciwiając się przejawom nietolerancji, rasizmu, tendencjom autorytatywnym i faszystowskim, np. zbiory: Moje walki nad Bzdurą (1932), Heretyk na ambonie (1934). Po wojnie publikował felietony, m.in. w Szpilkach i Tygodniku Powszechnym (zbiór Załatwione odmownie, seria I-II, 1962-1964). Komedie satyryczne, m.in.: Murzyn warszawski (1928), Rodzina (1933). Katastroficzne powieści fantastyczne: Torpeda czasu (1924), Dwa końce świata (1937) i in. Wspomnienia warszawskie (1957) i Alfabet wspomnień (1975). Poezje zebrane (1964), felietony teatralne z lat 1924-1939 Gwałt na Melpomenie (1982).
opis zaczerpnięty z: Encyklopedii "WIEM"
Jan Sztaudynger, (1904-1970), polski poeta, satyryk. Studiował polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Członek grupy literacko-artystycznej Helion. W latach 1928-1935 nauczyciel szkół średnich, organizator i teoretyk teatrów lalkowych, autor prac: Marionetki (1938), Teatr lalek w Polsce (1961). W 1937-1939 pracownik Kuratorium Szkolnego w Poznaniu i wykładowca na Uniwersytecie Poznańskim. Po wojnie do 1954 w Łodzi, w 1950-1954 redaktor czasopisma Teatr Lalek, w 1954-1970 mieszkał w Zakopanem. Zbiory wierszy, m.in.: Dom mój (1926), Kantyczki śnieżne (1934), Strofy wrocławskie (1947), Poezje wybrane (1974). Liczne i popularne zbiory satyr oraz fraszek, np.: Piórka (1954), Krakowskie piórka (1956), Śmiesznoty (1968), pośmiertnie wydano Piórka znalezione (1974). Także utwory dla dzieci, wspomnienia Szczęściarz z datą wczorajszą (1974).
opis zaczerpnięty z: Encyklopedii "WIEM"
Mark Twain, właściwie Samuel Langhorne Clemens (1835-1910), pisarz amerykański. Samouk, wędrowny drukarz, pilot na Missisipi, poszukiwacz złota w Nevadzie, wreszcie dziennikarz. Odbył wiele podróży po Ameryce i kilkakrotnie odwiedził Europę, wyśmiewając dumę i wyrafinowanie kulturalne mieszkańców Starego Świata. Popularność jako pisarz zyskał z chwilą opublikowania humoreski O sławnej skaczącej żabie z Calaveras (1865).
Wydał następnie: opisy wrażeń z kolejnych podróży do Europy Prostaczkowie za granicą (1869), gdzie wyszydził czołobitność swoich rodaków względem europejskich tradycji, oraz Włóczęgę za granicą (1880); autobiograficzne powieści Pod gołym niebem (1872) - wspomnienia z wojaży po zachodnich stanach i Życie na Missisipi (1883); relację z wyprawy dookoła świata Wzdłuż równika (1897); słynne powieści dla młodzieży, Przygody Tomka Sawyera (1876), Przygody Hucka (1884), Królewicz i żebrak (1882) oraz Jankes na dworze króla Artura (1889).
Późniejsze utwory: Wilson Kapuściana głowa (1894), Człowiek, który zdemoralizował Hadleyburg (1899), Kim jest człowiek? (wydanie 1906), Tajemniczy przybysz (wydanie 1916) oraz zbeletryzowana biografia Pamiętniki o Joannie d'Arc spisane przez naocznego świadka Ludwika de Conte, jej pazia i sekretarza (1896), zawierają akcenty pesymistyczne, ukazują problem rasowy i uwikłanie człowieka w zło.
Autor ponad 20 tomów prozy, laureat honorowych doktoratów uniwersytetów w Yale i Missouri, Twain objeździł z odczytami cały świat, odnosząc triumfy literackie i finansowe. Literatura amerykańska zawdzięcza mu uwolnienie piśmiennictwa od wzorców europejskich i propagowanie amerykańskich ideałów wolności, równości i demokracji.
opis zaczerpnięty z: Encyklopedii "WIEM"
Voltaire, Wolter, właściwie François Marie Arouet (1694-1778), francuski publicysta, filozof, dramaturg, poeta, historyk i prozaik. Wychowanek kolegium jezuickiego, szybko zyskał sławę jako tragediopisarz oraz dowcipny poeta satyryczny. Czołowa postać oświecenia, członek Akademii Francuskiej. Umysł niezależny, dwukrotnie naraził się władzy: pod zarzutem autorstwa zjadliwej satyry na regenta uwięziony w Bastylii, w rok później wygnany z kraju za obrazę wpływowego arystokraty. Dwuletni pobyt Voltaire'a w Anglii zaowocował przyjęciem filozofii deistów oraz opowiedzeniem się za obroną praw i swobód burżuazyjnych. Napisane po powrocie z wygnania Listy filozoficzne, w których dał wyraz swoim poglądom, wywołały skandal.
Pisarz po raz kolejny musiał uciekać przed aresztowaniem. Schronienie znalazł w Cirey, wiejskiej posiadłości markizy du Châtelet, gdzie spędził 10 lat. Po śmierci przyjaciółki wyjechał do Berlina i został doradcą króla pruskiego, Fryderyka II. Na jakiś czas osiedlił się w Genewie, by ostatecznie osiąść w Ferney.
Jako tragediopisarz nawiązywał do klasycystycznych wzorów P. Corneille'a i J. Racine'a. Zachowując konwencję gatunku, zastąpił konflikt natury moralnej konfliktem sentymentalnym, połączył dramat miłosny z dramatem na tle religijnym. W tragediach Edyp (1718), Zaira (1732), Alzyra (1736), Meropa (1743) i Mahomet (1744) Voltaire dał wyraz nowym potrzebom uczuciowym i intelektualnym swoich czasów. Krytyk Kościoła i religii jako narzędzia władzy, napisał głośną w swoim czasie Henriadę (1723) i wzorowany na L. Arioście poemat Dziewica Orleańska.
Dziełami Wiek Ludwika XIV i Szkic o obyczajach i duchu narodu Voltaire - historiograf zapoczątkował nowy sposób pojmowania historii, rozumianej odtąd jako dzieje cywilizacji i jej rozwoju. Autor rozchwytywanych w Europie Listów filozoficznych oraz współpracownik encyklopedystów (D. Diderot), zasłynął jako twórca niedoścignionych w swoim artyzmie powiastek filozoficznych: Tak toczy się światek (1746), Zadig (1747), Wizja Babuka (1748), Księżniczka Babilonu (1768), Prostaczek (1767) oraz, będącego ukoronowaniem gatunku, utworu Kandyd, czyli optymizm (1759). Dzieła Voltaire tłumaczyli na język polski m.in.: I. Dembowski, J. Rogoziński, E. Słowacki, S. Staszic i S. Trembecki.
opis zaczerpnięty z: Encyklopedii "WIEM"
Oscar Wilde, właściwie Fingal O'Flahertie Wills (1854-1900), angielski pisarz pochodzenia irlandzkiego. Reprezentował estetyzujące skrzydło modernizmu, co znalazło wyraz m.in. w zbiorze Szczęśliwy książę i inne opowiadania (1888, wydanie polskie 1922) i w głośnej powieści Portret Doriana Graya (1891, wydanie polskie 1906). Także pełne dowcipu dramaty, np. komedie obyczajowe: Wachlarz lady Windermere (1892, wystawienie polskie 1905, wydanie 1907), Mąż idealny (1895, wydanie polskie 1908), Brat marnotrawny (1895, wydanie polskie 1961 w zbiorze Cztery komedie), które zyskały mu miano "lorda Paradoksa". Ponadto tragedia Salome (1893, wydanie polskie 1904, libretto opery R. Straussa pod tym samym tytułem), szkice autobiograficzne De profundis (1905, wydanie polskie 1906). Oskarżony o homoseksualizm i skazany, pobyt w więzieniu 1895-1897 opisał we wstrząsającym utworze Ballada o więzieniu w Reading (1898, wydanie polskie 1911). Polskie wybory: Pisma zebrane (tom 1-4, 1922-1923), Poezje (1924), Eseje, opowiadania... (1957), Cztery komedie (1961).
opis zaczerpnięty z: Encyklopedii "WIEM"
d.a.fresh! · 2003-2008